Sonsuzluq nədir?

Sonsuzluq son illərdə gərək cəmiyyətin gərəksə də medianın gündəmini gedərək daha çox zəbt edən bir sağlamlıq problemidir. Bumövzu haqqında doğru və səhv bir çox beyanat verilib, uşaq sahibi ola bilməyən cütlərin istiqamətləndirilməsi çətinləşdirilir. Sonsuzluğun müalicəsində xüsusilə son on il içərisində böyük mərhələlər qeyd edildi və əvvəllər müalicə edilə bilməz gözüylə baxılan cütlərə uşaq sahibi olma imkanı təmin edildi.

QADINDA SONSUZLUQ SƏBƏBLƏRİ

1.YUMURTLAMA POZUQLUQLARI
Yumurtlama pozuqluqları qadında ən sıx görülən sonsuzluq səbəbi olub, yumurtlama pozuqluğu deyildiyində, yumurtlamanın heç olmaması və ya nizamsız və seyrək olması aydın olur. Aybaşının seyrək və ya heç görülməməsi çox vaxt bir yumurtlama pozuqluğunu göstərir, ancaq aybaşının tamamilə nizamlı olduğu vəziyyətlərdə də yumurtlama pozuqluqlarına rast gəlinə bilər. Yumurtlama pozuqluqları başlıca üç qrupda toplana bilər.

Yumurtalıqlardakı yumurta istehsalını xəbərdar edən hormonların doğuşdan əskikliyinə bağlı olaraq beyin sapından ifraz oluna bilməməsi,
Beyin sapından süd hormonu prolaktinin normaldan çox ifraz olunması,
Polikistik over sindromu.

2.TÜPLERİN ZƏDƏLİ VƏ YA TIXALI OLMASI
YŞarların qismən və ya tamamilə tıxalı olması sperma ilə yumurtanın görüşməsini maneə törədərək döllənmə və hamiləliyi qeyri-mümkün edər. Şarlardakı bu zədə, keçirilmiş infeksiya, endometriozis və ya keçirilmiş bir əməliyyat sonrası qalan qadının içi yapışıqlıqları kimi bir çox səbəbə bağlı ola bilər. İnkişaf etmiş ölkələrdə cinsi yollardan bulaşan infeksiyalar şarlardakı zədənin ən əhəmiyyətli səbəbidir. Ölkəmizdə uşaqlıq çağında alınan vərəm mikrobu da şarlarda geri dönülməz zədə meydana gətirə bilər.

3.ENDOMETRİOZİS
Endometriozis rəhm içini döşəyən toxunun (Endometrium) rəhm xaricində inkişafı olaraq ifadə edilər. Endometriozis eynilə rəhm içini döşəyən toxu kimi hormonlara həssas olub aybaşı əsnasında qanayar. Qadının içində yaranan bu mikro qanamalar zamanla iltihab bezləri qızartı meydana gətirib və yapışıqlıqlara səbəb olar.

Endometriozis yumurtalıqlarda yerləşdiyi zaman kist meydana gəlməsinə səbəb olar. Bu kistlərə endometrioma adı verilər. Endometriozisi olan qadınların təxminən 50% inin uşaq sahibi ola bilmələri üçün müalicə olmaları lazımdır. Yenə sonsuzluq səbəbi ilə müraciət edən qadınların təxminən 25% inde endometriozis müəyyən olunar.

4. RƏHM AĞIZINA AİD PROBLEMLƏR
Rəhm ağızındakı strukturca, infeksiyaya aid və ya bu bölgədəki ifrazatla (Mukus) aid pozuqluqlar sonsuzluq səbəbi ola bilər. Rəhm ağızında ifraz olunan mukus spermaların genital yoldan daşınmasını asanlaşdırar. Östrogen və progesteron hormonları təsiri altında mukusun siklus əsnasında miqdarı və xüsusiyyəti dəyişər. Polip kimi yaxşı xasiyyətli şişlər və ya bu bölgəyə tətbiq olunmuş olan cərrahı cəhdlər sonsuzluq səbəbi ola bilər.

5. ALLERGİK SƏBƏBLƏR
Allergik səbəblər sonsuzluq səbəbi ola bilməklə birlikdə diaqnozları və müalicələri çətindir. Allergik vəziyyətlərin müalicə fəaliyyəti müəyyən olmadığı və müalicə edilən və ya edilə bilməyənlərdəki hamiləlik nisbətləri çox fərqli olduğundan təkrarlanan olaraq ölçülmələrinin lazımlılığı müzakirə edilir.

KİŞİLƏRDƏ SONSUZLUQ SƏBƏBLƏRİ
Uşaqları olmayan cütlərin təxminən 30-50% ində problem kişidən qaynaqlanır. Kişidəki sonsuzluq səbəbləri başlıca iki ana qrupda toplanır.

Spermanın sayı və keyfiyyətini təsir edən istehsal pozuqluqları.
Sperması çölə daşıyan kanallardakı tıxanıqlıqlar.
Kişidəki bu problemlərin səbəbi, 30-40% faktda açıqlana bilməz. Sperma keyfiyyət və sayındakı pozuqluqların səbəbi tapıla bilmədiyində bəzi təcrübi dərman müalicələri tətbiq olunar. Ancaq, bu müalicələrin hər hansı bir fəaliyyəti olmadığı göstərilmişdir. Mikroengeksiya texnikasının 1992-ci ildən etibarən tətbiq olunmağa başlanması kişi sonsuzluğunun müalicəsində bir dönüş nöqtəsi olub, bu texniki ilə şiddətli kişi sonsuzluğu vəziyyətlərində belə yüksək hamiləlik nisbətləri əldə edilməkdədir.

1.SPERM İSTEHSAL POZUQLUQLARI
Kişi sonsuzluq faktlarında spermanın istehsal və yetkinləşmə pozuqluqları ən çox rast gəlinilən problemdir. İstehsal pozuqluğu sperma sayı ilə əlaqədar ola biləcəyi kimi qadın yumurtasının döllənməsini maneə törədən sperma hərəkətlərinin zəifliyi və ya sperma şəkillərinin (Morfologiya) anormallığı ilə də əlaqədar ola bilər.

Kişinin spermasının normal qəbul edilə bilməsi üçün sayının ən az 20 milyon/ml, hərəkətli sperma nisbətinin 30% və strukturca olaraq normal sperma nisbətinin 4% in üzərində olması lazımdır. Sperma dəyərlərinin yuxarıda ifadə edilənin altında olması halında təbii yollardan hamiləlik əldə edilməsində diqqətə çarpan çətinliklər yaşanmağa başlanmaqdadır. Bir çox faktor spermiogenezi (sperma hüceyrələrinin istehsalı və yetkinləşməsi) mənfi istiqamətdə təsir edə bilər.

İltihabı Xəstəliklər
Bəzi bakteriya və viruslar kişidə yumurtalıq iltihabına səbəb olar. Yumurtalıqlarından iltihabı bir xəstəlik keçirən kişilərin təxminən 25% ində sonsuzluq problemi meydana gətirər.

Hormon pozuqluqları
Kişilik hormonu olan testesteron hormonunun istehsalını nəzarət edən hormonlarda pozuqluq olması vəziyyəti.

Ekoloji problemlər
Xərçəng müalicəsi üçün istifadə edilən şüa və dərmanlayar sperma istehsalını poza bilər.

2.QURULUŞ POZUQLUQLARI
Spermanın istehsal yeri olan testislerdən çölə çıxmasını maneə törədən tam və ya qismi tıxanıqlıqlar sonsuzluğa səbəbi ola bilər. Bu tıxanıqlıqlar doğuşdan ola biləcəyi kimi sonradan keçirilmiş bir infeksiyaya bağlı da ola bilər. Testlərdən keçirilmiş bir cərrahı müdaxilə də tıxanıklığa səbəb ola bilər.

SƏBƏBİ AÇIQLANA BİLMƏYƏN SONSUZLUQ
İndiki vaxtda tibbin imkanları ilə ortaya qoyula bilməyən sonsuzluq vəziyyətlərində səbəbi açıqlana bilməmiş sonsuzluq (idiopatik infertilite) var. Testlər ilə ortaya çıxarılamayan sperma infeksiya pozuqluqları, yumurtanın çatlaması və şarlar içindəki hərəkətində bəzi pozuqluqların varlığı qarşıya qoyulan fərziyyələr arasındadır.

Səbəbi açıqlana bilməmiş sonsuzluq faktlarında rol oynayan psixoloji faktorların varlığı tam olaraq müəyyən deyil. Stressin qadın artıma sistemi və hormon tarazlığı üzərində mənfi təsirlər edər edə biləcəyi bilinir. Ancaq burada səbəb-nəticə əlaqəsi müəyyən deyil. Yəni sonsuzluq səbəbiyləmi stress olmaqda, yoxsa stress səbəbiyləmi sonsuzluq olmaqdadır. Stressin ortadan qalxma vəziyyətində təbii yollardan hamiləliklərin meydana gəldiyi bildirilir. Xüsusilə sonsuzluq müalicələrinə cavab alına bilməyən cütlərdə bəzən müalicənin kəsildiyi və cütə istirahət etmə şansı verildiyi aylarda özbaşına hamiləlik ola bilməkdədir.

Səbəbi açıqlana bilməmiş sonsuzluq termini günümüzdəki tanı üsullarının sərhədini göstərir. Tanı üsullarındakı irəliləmələrlə birlikdə bu qrupa soxulan cüt ədədi də azalacaq.

SONSUZLUĞUN DİAQNOZU
Sonsuzluq problemi ilə müraciət edən cütlərdə, sonsuzluq səbəbini sonsuzluq səbəbini şərhə istiqamətli bəzi tədqiqlər edilməsi lazımdır. Bunlardan ilki kişidə edilən sperma analizi və qadında, rəhm və şarlarının keçiriciliyini qiymətləndirmək məqsədiylə rəhm (histerosalpingografi) çəkilişidir. Bundan başqa yenə qadının hormonal vəziyyəti və yumurtalıqlarının tutumunu qiymətləndirməyə istiqamətli hormon testləri aybaşı qanamasının üçüncü günündə edilir. Son zamanlarda tanısal laparospinin yeri müzakirəli ola bilməkdə bəzi xüsusi vəziyyətlərdə istifadə edilə bilər.

MÜALİCƏ

Peyvənd etmə
İnseminasya daha çox rəhm ağızına aid problemlərin olduğu , sperma sayından və hərəkətliliyindən yüngül pozuqluqların olduğu və ya cütə aid heç bir problemin olmadığı, açıqlana bilməyən sonsuzluq vəziyyətlərində tətbiq olunar.

İnseminasya üçün kişidən alınan sperma sayı laboratoriya şərtlərində müxtəlif yuma əməliyyatlarına tabe tutularaq sperma hüceyrələri xaricindəki bütün mayelərdən təmizlənilər, sperma hüceyrələri çox az bir maye içində konsentrə edilib, sayı hərəkətlilik nisbəti artırılar. Daha sonra bu maye incə bir kateter köməyi ilə rəhm ağızından keçirilərək birbaşa rəhm içinə verilər.
Bu müalicə rəhm ağızından ifraz olunan mukusun spermanın rəhm içinə keçişini maneə törətdiyi vəziyyətlərdə ən yaxşı nəticəsni verər. İnseminasya səbəbi açıqlana bilməmiş sonsuzluq faktlarında və yüngül kişi sonsuzluğu faktlarında da daha aşağı müvəffəqiyyət nisbətləri ilə istifadə edilər. Ən yüksək hamiləlik nisbətlərinin ilk üç tətbiqdə olduğu altı tətbiqdən sonra hamiləlik şansının çox aşağı olduğu göstərilmişdir. Uyğun şərtlərdə edilmiş üç inseminasya sonrası köməkçi artıma texnikalarına keçilməsi düşünülə bilər. Xüsusilə səbəbi açıqlana bilməyən sonsuzluq faktlarında cütlərin təxminən 25% ində şarlar körpə tətbiqində spermadan və ya yumurtadan qaynaqlanan böyük döllənmə pozuqluğu görülər. İnseminasya müalicəsiylə hamiləlik şansı altı tətbiq nəticəsni təxmini olaraq 30% ətrafındadır.