qrupu pelvik infeksiyalardır. Həm infeksiya anında yaratdığı şikayətlər həm də şəkilləri səbəbi ilə qadınları çətin vəziyyətdə ola bilər bilər. Çox irəli hadisələrdə həyatı təhdid edə biləcək səhnələr yarada bilər. Yalnız ABŞ da hər il 1 milyon qadının PID keçirdiyi, və çox qadının bu səbəblə infertilite problemi yaşadığı təxmin edilməkdədir. Ayrıca minlərlə xarici hamiləlik hadisəsi də bu səbəblə ortaya çıxmaqdadır.Pelvik iltihabı xəstəlik ya da pelvik infeksiya deyildiyində overler, balonlar, uterus və bunların ətrafındakı yumşaq toxumalardan qaynaqlanan infeksiyalar aydın olar. Əvvəllər PID in yalnız cinsi göndər bulaşan xəstəliklərin xüsusilə də gonorenin səbəb olduğu infeksiyalar olduğu düşünülərkən indiki vaxtda polimikrobik yəni birdən çox patogen faktorun bir yerdə hərəkət etməsi ilə ortaya çıxdığı bilinməkdədir.
Alt artıma sistemində (vajina, serviks vs) normalda olan ancaq xəstəlik yaratmayan bakteriyaların hər hansı bir şəkildə yuxarılara doğru irəliləməsi ilə xəstəlik ortaya çıxarsa buna assendan infeksiya ya da aşağıdan çıxan infeksiya deyilir. Mikroorqanizmlərin pelvik orqanlara qan yolu ilə, linfa sistemi ilə ya da qonşu orqanlardan keçərək çatmalarına və infeksiya yaratmalarına isə dessendan infeksiya ya da yuxarıdan enən infeksiya deyilir. Pelvik infeksiyaların hamısına yaxını assendan infeksiyalardır. Dessandan infeksiya olaraq ölkəmizdə ən sıx görülən xəstəlik pelvik vərəmdir.
PID ən çox cinsi istiqamətdən aktiv gənc qadınlara təsir edər. Ən sıx tutulan orqan balonlar olduğu üçün xəstəliyə akut salpenjit (salpingitis) adı da verilər. ABŞ da Xəstəlik İdarə klinikasının təxminlərinə görə 1970-ci illərdə artıma çağına girmiş olan hər 2 qadından biri 2000-ci ilə qədər fərqində olmadan ya da olaraq ən az 1 dəfə akut salpenjit hücumu keçirmiş olacaq.
PID ciddi yan təsir potensialı daşıyan bir xəstəlikdir. Tək bir dəfə PID keçirən qadınlarda infertilitə 12 % ətrafında olarkən, 3 PID hücumu keçirənlərdə bu nisbət 65 %-ə qədər yüksələ bilmər. Yenə xarici hamiləlik riski də bu qadınlarda 6-10 qat artmaqdadır. Tək bir dəfə akut salpenjit keçirən və bu səbəblə müalicə edilən xəstələrin 20 % ində xroniki pelvik ağrı ortaya çıxmaqdadır. Ayrıca daha əvvəl PID keçirənlərdə yenidən PID keçirmə ehtimalı heç keçirməyənlərə görə olduqca yüksəlməkdədir.
Pelvik infeksiyalar ümumiyyətlə mikst infeksiyalardır. Yəni eyni anda birdən çox mikroorqanizm xəstəliyə səbəb olmaqdadır. Ən sıx çıxarılan faktor gonore və klamidyadır. Bunlar xaricində A qrupu streptokoklar, anaerob bakteriyalar, nadir olaraq bəzi göbələk növləri və vərəm də pelvik iltihabı xəstəlik faktoru ola bilər.
Risk Faktorları
PID ən çox sosyoekonomik səviyyəsni aşağı, birdən çox seksual partnyoru olan, ümumi sağlamlıq vəziyyəti xarab, partnyoru birdən çox partnyor ilə birlikdə olan, gənc qadınlarda görülər. Ancaq cinsi baxımdan aktiv olan hər qadın PID üçün namizəddir. Bir başqa risk faktoru da spiral (RİA) istifadəsidir. Vajinadaki mikroorqanizmlər spiralin ipi sayəsində yuxarılara dırmaşa bilərlər. Bu səbəblə PIDdən qorunma baxımından istifadə edilən spiralin növü də əhəmiyyətli rol oynayar. Ucuz ancaq uyğun olmayan ip saxlayan spiraller seçilməməlidir. Ayrıca spiral ilişərkən vajinadaki mikroorqanizmlər yuxarılara daşına bilər. Bu səbəblə aktiv vajinal ya da servikal infeksiya varlığında spiral ilişməməlidir.
İşarələr
PID əlamət vermədən səssizcə də seyr edə bilər. Özünü göstərəcək olacaqsa ümumiyyətlə adət qanamasından dərhal sonra başlar. PID xaricində bir çox xəstəlik də bənzər şikayətlər yaradacağından ayırıcılığı çox əhəmiyyətlidir. Səhvli şəkildə PID diqanoz qoyulmuş bir appendisit hadisəsi həyati təhlükələr doğura bilər. Diaqnizda ananmnez, müayinə və labarator tapıntıları bir yerdə qiymətləndirilməlidir. PID diaqnozu üçün aşağıdakı 5 şikayətlənmə və diaqnozun hamısının olması lazımdır.
Qarın və ya qasığ ağrısı
Qarında həssaslıq
Ginokolojik müayinə əsnasında serviks hərəkətlərində həssaslıq
Ginekolojik müayinə əsnasında rəhmdə həssaslıq
Ginekolojik müayinə əsnasında adneksiyel sahədə həssaslıq
Bu tapıntılara əlavə olaraq aşağıdakı tapıntılardan ən az birin də olması lazımdır
38 dərəcə ya da daha çox hərarət
Serviks mədəniyyətində qram mənfi diplokok bakteriyalar
Qan saymasında leykosid sayının 10.000 ya da artıq olması
Periton mayesində leykosid
İltihabı pelvik kütlə
Ağrı və həssaslıq xəstələrdə ən sıx görülən şikayətlənmədiyər. Ümumiyyətlə hər iki qasığda ya da geniş şəkildə qasığda olar. Adət sancısını təqlid edər şəkilcə appendisiti təqlid edəcək qədər şiddətliyə qədər uzanan bir genişlikdə görülə bilər. Kramp tərzində gəlib keçici deyil ümumiyyətlə davamlıdır.
Diaqnoz üçün şərt olmamaqla birlikdə xəstələrin 40 % ında 38 dərəcə ya da daha yüksək hərarət ola bilər.
Vajinal axıntı, rəhm iltihabı ya da PID-ə əlavə olaraq vajinit varsa görülər. PID diaqnozu üçün bu tam əsas deyil.
İrəliləmiş hadisələrdə qarın pərdələrinin iritasyonu nəticəsində ürək bulanma və qusmalar ola bilər.
Apse ortaya çıxarsa müayinədə ələ gələn pelvik kütlə ola bilər. Bəzən Tubalar və overləri içinə alan böyük yapışıqlıqlar Ginekolojik müayinədə kütlə olaraq qəbul edilə bilər.
Pelvik infeksiyadan şübhələnilən xəstədən detallı bir anamnez alınmalıdır. Burada xəstənin son adət tarixi, adət nizamı, istifadə etdiyi doğum idarə üsulu, cinsi həyatı qiymətləndirilər. Daha əvvəl bənzər bir infeksiya keçirib keçirmədiyi sorğulanar.
Anamnezden sonra ümumi bir sistemik müayinə edilməlidir. Burada xəstənin nəbzi və təzyiqi əhəmiyyətlidir. Hərarət ölçümü mütləq edilməlidir. Daha sonra xəstənin qarın müayinəsi edilər. Burada əldə ediləcək tapıntılar xəstəliyin yayılam dərəcəsi və şiddəti haqqında qiymətli məlumatlar verər. Müayinə diqqətli bir Ginekolojik araşdırma ilə sona çatar.
Labarator olaraq xəstədən qan veriləsi istənər. Burada qandakı ağ kürə sayı (leykosid) əhəmiyyətlidir. Ayrıca sedimentasya və C-reaktif zülal kimi infeksiya işalərinin varlığı axtarılar.
Vajinal axıntı olarsa vajina mədəniyyəti alınar. Axıntı yoxdursa və PID fikirləşilirsə rəhm ağızından mədəniyyət alınması faydalı ola bilər ancaq şərt deyil.
Müayinədə ələ gələn kütlə varsa ultrasonografi edilə bilər ancaq PID diaqnozunda ultrasonografinin yeri yoxdur. Zaman zaman xəstələrdən anamnez götürülərkən "daha əvvəl utrasona mədaxilim yumurtalıqlarımda iltihab olduğu deyildi" şəklində ifadələr eşitməkdəyik. Bunun gərçəklə əlaqəsi yoxdur. Ultrason ilə over ya da tuba iltihabı diaqnozu qoyula bilməz !
Ola biləcək bir xarici hamiləliyi müəyyən etmək üçün mütləq hamiləlik testi edilməlidir.
Pelvik infeksiyaların ən əhəmiyyətlisi gələcəkdə uşaq sahibi olmaqda çətinlik ya da başqa bir deyişlə sonsuzluqdur. Hər keçirilən infeksiya artma orqanlarında ziyana və yapışıqlığa səbəb ola bilər. Bu yapışıqlıqlar balonlarda tıxanıqlığa və balonların hərəkətində azalmaya səbəb olaraq bu təsiri yaradar. Eyni səbəblərdən ötəri pelvik infeksiya keçirənlərdə ektopik hamiləlik riski də 6-10 qat artar. Tuboovarian ABsə ya da pelvik kütlə meydana gəlirsə, infeksiya qana və bədənə yayıla bilər və həyatı təhdid edən ölçülərə çata bilər.
Bir dəfə PID keçirənlərdə xəstəliyin təkrar etmə ehtimalında normala görə çox yüksəkdir.
Müalicə
Pelvik infeksiyalarda müalicə xəstənin vəziyyətinə və xəstəliyin şiddətinə görə planlanır. Yüngül faktlarda ayaqdan müalicə edilə bilər. Bu məqsədlə ağızdan alınan ya da enjeksiyon şəklində verilən antibiotiklər istifadə edilər. Ayaqdan müalicə ümumiyyətlə hərarəti çox yüksək olmayan, qarın müayinəsində ciddi iltihabı tapıntıları olmayan hadisələrdə tətbiq olunar. Xəstəyə antibiotiklərə əlavə olaraq ağrı kəsici dərmanlayar da verilə bilər. Bu xəstələrdə yataq istirahəti yaxşılaşdırmağı sürətləndirər. Müalicə müddətin tərəfindən cinsi əlaqə qadağan edilər. Müalicə ən az 7-10 gün sürməlidir. Şiddətli hadisələrdə isə xəstəxanaya yataraq müalicə ya da bəzi vəziyyətlərdə əməliyyat lazım ola bilər
Diaqnozun qəti olmadığı İltihabı kütlə müəyyən olunan
Ayaqdan müalicənin qeyri-kafi qaldığı (müalicə başlanğıcından sonra 48-72 saat içində tapıntıların geriləmədiyi hadisələr)
hadisələrdə xəstəxanaya yatırtmaq lazımdır. Çox nadir olmasına baxmayaraq xəstəxanadakı müalicəyə də cavab verməyən hadisələrdə, və ya kütlə müəyyən olunub da müalicəylə kilidlənin kiçilmədiyi hallarda cərrahı müalicə düşünülə bilər. Xüsusilə apse varlığında antibiotik ilə akut dövr basdırıldıqdan sonra cərrahı olaraq apsenin boşaldılması düşünülə bilər.
Spiral olan xəstələrdə çıxarılmalıdır. Bəzi yazarlar dərhal infeksiya müəyyən olunar müəyyən olunmaz çıxarılmasını təklif edərkən bəzi yazarlar isə antibiotik müalicəsinə başladıqdan 48 saat sonra çıxardılmasını təklif etməkdədirlər.
Bütün müalicə üsullarınından istifadə 1 həftə sonra xəstənin idarəyə çağırılaraq yenidən qiymətləndirilməsi lazımlıdır.
Pelvik infeksiyaların növləri
Pelvik infeksiyalar tutulan orqana görə adlandırılar.
Endometrit :
Endometriumun infeksiyasıdır, doğum ya da abort sonrası ortaya çıxa bilər. Cinsi göndər bulaşan xəstəliklərdə PID edərkən əvvəl yüngül və keçici bir endometrite səbəb ola bilərlər.
Parametrit:
Uterusu yerində tutan dəstək bağların infeksiyasıdır. Doğum sonrası infeksiyaları ortaya çıxar. Şiddətli disparonia (cinsi əlaqə əsnasında ağrı) görülər. Müayinədə parametriumda qısalma, qalınlaşma və həssaslıq müəyyən olunar.
Piyometrit :
Rəhm içində iltihabı maye yığılmasıdır.
Salpenjit:
Tubaların iltihabıdır. Akut və ya xroniki ola bilər. Kafi müalicəyə baxmayaraq 6 həftə içində vəziyyət təkrarlanısa təkrarlayan salpenjit adı verilər. Xroniki salpenjit isə aktiv olaraq davamlı davam edən xəstəliyi təriflər. Qarın içərisində məşhur yapışıqlıqlar və davamlı ağrı olar.[ad#468x15]
0 Comments